ศูนย์นราธิปเพื่อการวิจัยทางสังคมศาสตร์

เป็นห้องสมุดที่ให้บริการหนังสือด้านสังคมศาสตร์ ตั้งขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ ในฐานะที่พระองค์ทรงมีส่วนสำคัญในการวางรากฐานการศึกษาวิจัยทางสังคมศาสตร์ขึ้นในประเทศไทย อีกทั้งเพื่อเป็นศูนย์บริการเอกสารทางการวิจัยด้านสังคมศาสตร์ โดยได้รับความร่วมมือจากราชสกุลวรรณ โดยท่านผู้หญิงวิวรรณ เศรษฐบุตร ธิดากรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ ที่ได้รับมอบหนังสือจากห้องสมุดส่วนพระองค์ของเสด็จในกรม จำนวนกว่า 5,000 รายการ และธนาคารกรุงเทพจำกัด (มหาชน) ได้จัดสรรเงินมอบให้กรมศิลปากรดำเนินการปรับปรุงพื้นที่ส่วนหนึ่งของตึกถาวรวัตถุ ให้เป็นสถานที่ตั้งศูนย์นราธิปเพื่อการวิจัยทางสังคมศาสตร์ นอกจากนี้ยังได้รับความร่วมมือจากส่วนราชการ สถาบัน องค์กร และบุคคลต่างๆ ที่ได้กรุณามอบหนังสือและเอกสารให้เป็นสมบัติของศูนย์นราธิปฯ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ศาสตราจารย์ บุญชนะ อัตถาวร ได้มอบหนังสือในห้องสมุดส่วนตัวจำนวน 5,000 รายการ

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินเป็นองค์ประธานในพิธีเปิดศูนย์นราธิปเพื่อการวิจัยทางสังคมศาสตร์ เมื่อวันที่ 10 ตุลาคม พ.ศ. 2522

เมื่อรัฐบาลมีนโยบายปรับปรุงตึกถาวรวัตถุ เพื่อจัดเป็นอาคารอนุสรณ์เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในโอกาสเสด็จประพาสยุโรปครบ 100 ปี ใน พ.ศ. 2550 ศูนย์นราธิปเพื่อการวิจัยทางสังคมศาสตร์จึงได้ย้ายสถานที่ตั้งจากตึกถาวรวัตถุมายังอาคาร 2 ชั้น ภายในบริเวณเดียวกันกับตึกถาวรวัตถุ ตั้งแต่ พ.ศ. 2542 และให้บริการมาจนถึงปัจจุบัน

ศูนย์นราธิปเพื่อการวิจัยทางสังคมศาสตร์ให้บริการหนังสือพระนิพนธ์ และเอกสารส่วนพระองค์ของพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ หนังสือหายากเกี่ยวกับประเทศไทยทั้งภาษาไทยและภาษาต่างประเทศ หนังสือกฎหมาย การเมืองการปกครอง ภาษาและวรรณคดี นอกจากนี้ยังให้บริการหนังสือบทละครร้อง บทละครรำ และพระนิพนธ์เรื่องต่างๆ ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ พระนามเดิมว่า หม่อนเจ้าวรรณไวทยากรวรวรรณ เป็นพระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ (ต้นราชสกุลวรวรรณ) กับหม่อมต่วนศรี ประสูติวันที่ 25 สิงหาคม พ.ศ. 2434 ในรัชกาลที่ 8 ทรงได้รับสถาปนาเป็น พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรรณไวทยากร ครั้งถึงรัชกาลปัจจุบันโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนเป็น พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นนราธิปพงศ์ประพันธ์ ทรงดำรงตำแหน่งสำคัญๆ เช่น ประธานสมัชชาแห่งสหประชาชาติ ประธานสมัชชาแห่งชาติ รองนายกรัฐมนตรี เป็นต้น สิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 5 กันยายน พ.ศ. 2519 พระชันษา 85 ปี

องค์การศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (ยูเนสโก) ประกาศยกย่องพระเกียรติคุณในฐานะ Great Diplomat และ Great Scholar เนื่องในวันประสูติครบ 100 ปี พุทธศักราช 2434